Ish-këshilltari për Siguri Kombëtare, John Bolton, që kishte punuar në Shtëpinë e Bardhë krah presidentit të atëhershëm Donald J. Trump, në një intervistë ekskluzive për Gazetën Express ka thënë e se është e vështirë të dihet nëse rajoni i Ballkanit Perëndimor do të jetë prioritet në fillimet e Administratës Trump II , megjithatë shton se ky rajon duhet të jetë në fokus të Shtëpisë së Bardhë për shkak se është i rëndësishëm për SHBA-në dhe për sigurinë e Evropës. Bolton ka thënë se është shumë e rëndësishme që administrata e re të jetë vërtet serioze për të gjetur mënyra drejt arritjes së një marrëveshje të përhershme, në të kundërtën të huajt që s’kanë interes për paqe dhe stabilitet në rajon do të ndërhyjnë, dhe ajo që aktualisht është e ndërlikuar mund të bëhet edhe më keq.
Ish-këshilltari Për Siguri Kombëtare s’ka përjashtuar mundësinë që Richard Grenell t’i kthehet përsëri dialogut në mes të Kosovës dhe Serbisë. I pyetur nëse ka gjasa që ideja e korrigjimit të kufijve të kthehet në tavolinë, Bolton ka thënë se kjo varet pjesërisht se kush do të marrë përgjegjësinë dhe sipas tij, nëse do të jetë Grenell, për shkak të përfshirjes së tij të mëhershme, Grenell do t’i japë prioritet. Megjithatë politikani amerikan sqaron pikëpamjen e tij se vendimi për një gjë të tillë u takon Kosovës dhe Serbisë dhe se s’mund të ketë zgjidhje të imponuar nga jashtë, meqë rreziku do të ishte shumë i madh që një zgjidhje e tillë të mos ishte afatgjate.
Sa i përket historikut të idesë së korrigjimit të kufijve, Bolton thotë se nuk e di nga ku ka buruar fillimisht, Kosova, Serbia apo vetë SHBA, por thotë se personalisht vetë me idenë është ballafaquar kur ish-kryeministri britanik Tony Blair e kishte vizituar në Shtëpi të Bardhë dhe ia kishte përmendur këtë temë, për të parë nëse Bolton mund të ndihmonte.
Lidhur me raportin e Kosovës dhe SHBA-së, John Bolton thotë se në Shtëpi të Bardhë dhe në Departament të Shtetit do të ketë freski përgjatë Administratës së re të Trump dhe se Kosova dhe të gjitha vendet e rajonit që shqetësohen për pasigurinë, duhet ta shohin këtë me optimizëm, për të zgjidhur problemet ekzistuese nga një këndvështrim tjetër.
Gazeta Express: Po planifikoja ta nisja këtë intervistë me luftën në Ukrainë, por konferenca e djeshme e presidentit Trump është e pashmangshme, prandaj dua t’iu pyes për deklarimet e tij për Kanadanë dhe Grenlandën, si i keni parë deklarimet e tij për një invadim të mundshëm, a e shihni si diçka që vërtet mund të ndodh, apo thjesht është një test nga ana e Trumpit ndoshta për disa vende edhe evropiane?
John Bolton: Epo, nuk mendoj se dikush duhet të shqetësohet në Panama, Grenlandë ose Kanada për një pushtim amerikan, kjo nuk do të ndodhë. Është gjithashtu e vështirë të kuptosh se çfarë mendonte Trump se po fitonte nga komentet e tilla. Çështja e Grenlandës dhe siguria për SHBA, Kanada dhe e gjithë aleanca e NATO-s është një çështje shumë serioze. Ne përballemi me kërcënime në Arktik nga Rusia dhe nga Kina, e cila aspiron të bëhet një fuqi Arktike.
Është e rëndësishme që, çfarëdo që të jetë e ardhmja e Grenlandës, ajo të mbetet në NATO dhe që interesat e NATO-s të mbrohen. Por mënyra më e mirë për ta bërë këtë është përmes bisedimeve të qeta me qeverinë autonome të Grenlandës dhe qeverinë e Danimarkës, jo duke e bërë këtë në mënyrë shumë publike. Duke bërë në mënyrë efektive atë që bëri në vitin 2019 në lidhje me Grenlandën, Trump po vendos pengesa në arritjen e objektivave që ai thotë se dëshiron të arrijë, sepse për Danimarkën dhe Grenlandën, kjo është padyshim një çështje shumë e ndjeshme.
Shpjegimi se po mendon për përdorimin e forcës kundër tyre, kundër një aleati të NATO-s, nuk është mënyra e duhur për të fituar miq dhe për të ndikuar te njerëzit. Ka çështje serioze në lidhje me kërcënimet e shkaktuara nga Kina dhe Rusia. Ka çështje serioze për kompanitë kineze që operojnë aspekte të Kanalit të Panamasë, siç ka çështje për kompanitë kineze që operojnë porte dhe limane kryesore në mbarë botën.
Këto çështje gjithashtu mund të trajtohen privatisht, me qeverinë e Panamasë. Kjo është mënyra më e mirë për ta bërë. Dhe ideja se Kanadaja, në njëfarë mënyre, do të bëhet pjesë e Shteteve të Bashkuara, nuk pres që diçka e tillë të ndodh. Nëse do t’i pyesje kanadezët, nuk mendoj se janë të etur për këtë. Nuk mund ta shpjegoj sjelljen e Trump-it. Nuk ka ndonjë kuptim të veçantë, por kjo është mënyra se si ai operon.
Ironia, megjithatë, në secilin prej këtyre tre rasteve, është se performanca e tij vetë e bën më të vështirë arritjen e qëllimeve që ai thotë se dëshiron të arrijë. Pra, ai po përgatit veten për dështim në gjërat që thotë se janë të rëndësishme.
Gazeta Express: Po lëviz tek çështja e Ukrainës dhe lufta që po vazhdon atje. A parasheh që Trump përgjatë këtij mandati 4 vjeçar do të vazhdojë ndihmën ushtarake për Ukrainën dhe a mendon se Trump do t’i japë fund luftës në Ukrainë?
John Bolton: Mendoj se Trump dëshiron shumë që të lërë pas luftën në Ukrainë dhe luftën në Lindjen e Mesme, t’i heqë ato nga tavolina. Ai i sheh ato si probleme të Biden-it. Ai do të preferonte të mos merrej me to. Gjatë fushatës ai tha se mund ta zgjidhte çështjen e Ukrainës duke futur Putinin dhe Zelenskyn në një dhomë, dhe do të duhej 24 orë për të arritur një marrëveshje dhe për të gjetur një zgjidhje. Ai tha në konferencën e tij të fundit për shtyp se, në fakt, mendonte që kjo ishte më e ndërlikuar se kaq, gjë që padyshim është e vërtetë.
Por unë mendoj se dëshira e tij për t’i dhënë fund konfliktit, nëse kjo është me të vërtetë ajo që e intereson, tregon se ai është më pak i shqetësuar për kushtet e marrëveshjes. Domethënë, më pak i shqetësuar për mënyrën se si përfundon lufta dhe për kushtet që do të pasojnë përfundimin e saj. Dhe unë jam i shqetësuar se kjo mund të jetë lajm i keq për Ukrainën, meqenëse Rusia mban territor ukrainas, shumë më tepër territor ukrainas sesa që Ukraina mban territor rus.
Dëmi i shkaktuar ndaj Ukrainës dhe viktimat në të dyja palët kanë qenë jashtëzakonisht të larta. Por nëse konflikti ngrin tani, kjo do ta linte ende Rusinë në kontroll të dy herë më shumë territori sesa para pushtimit më 24 shkurt 2022. Kjo mund të jetë një problem i madh për Ukrainën. Trump, si zakonisht, nuk është specifik. Kjo është në rregull për tani, pasi nuk është ende president. Por pas mesditës së 20 janarit, kur ai të flasë për Ukrainën, deklarimet e tij nuk do të jenë më hipotetike. Ai do të jetë president dhe do të shprehë politikën e SHBA-së.
Prandaj, nëse ka një ide se si të procedojë për t’i dhënë fund luftës, në atë moment do t’i duhet t’i tregojë si Rusisë, ashtu edhe Ukrainës, çfarë mendon se është ajo ide.
Gazeta Express: A mund të ketë ndonjë koncesion për t’i dhënë fund luftës, mbase në shpinë të Ukrainës?- A mendon se mund të ndodh diçka e tillë?
John Bolton: Jam i shqetësuar se vetë Trump mund të thotë, ashtu si kandidati i tij për nënpresident gjatë fushatës, se nëse do të kishte një armëpushim përgjatë vijave ekzistuese të frontit, t’i ngrinim ato dhe pastaj Ukraina do të angazhohej të mos i bashkohej NATO-s, kjo do të ishte një zgjidhje që kandidati zëvëndëspresidencial J.D. Vance, tha se ishte e pranueshme për të. Nëse kjo është pikëpamja e Trump-it, është shumë e keqe për NATO-n.
Kjo është një zgjidhje që do ta bënte Kremlinin shumë të lumtur. Dhe nuk mendoj se Ukraina do ta pranonte këtë. Dhe pastaj kjo do të ngrejë potencialisht pyetjen: mirë, nëse Ukraina nuk i pranon ato kushte (megjithëse mund të ketë modifikime), por në përgjithësi nëse propozimi nuk është i pranueshëm për Ukrainën, a do ta ndalonte Trump ndihmën ushtarake amerikane?
Nëse ai do ta bënte këtë, kjo mund të kishte një efekt shkatërrues për Ukrainën. Thjesht jam nervoz për pozicionin në të cilin ndodhet Ukraina, duke marrë parasysh dëshirën themelore të Trump-it që thjesht ta lërë pas këtë luftë.
Gazeta Express: Po lëviz tek rajoni i Ballkanit Perëndimor. Ju i keni parë emrat që Trump ka zgjedhur për Administratën e re, dhe ju keni punuar me z. Trump, e dini shumë mirë se si ai bën politikë. Si mendoni se Administrata e re Trump do t’i qaset Ballkanit Perëndimor dhe a mendoni që Richard Grenell si emisar për misione speciale do të merret gjithashtu me dialogun Kosovë-Serbi?
John Bolton: Mendoj se duke pasur parasysh konferencën për shtyp në Mar-a-Lago, mund të shihet se disa çështje të Hemisferës Perëndimore kanë dalë në pah, dhe sa prioritet do t’i jepet Ballkanit në ditët e para është e vështirë të thuhet. Dua të them, duhet të jetë një prioritet, sepse është një rajon shumë i rëndësishëm, padyshim për njerëzit që jetojnë aty, por edhe për Shtetet e Bashkuara dhe për sigurinë e Evropës në përgjithësi.
Mendoj se është e mundur që Rick Grenell të merret përsëri me këtë detyrë. Mandati i tij si i dërguar i posaçëm është shumë i gjerë, shumë, shumë i paqartë, por ai ka qenë i përfshirë në të më parë. Mund të them, nga përvoja ime kur isha Këshilltar për Sigurinë Kombëtare, e kuptoj sa komplekse është. Unë jam marrë me rajonin gjatë shpërbërjes së Jugosllavisë, gjatë administratës së parë të Bush-it në vitet 1991-1992, kështu që është komplekse. Është e vështirë për të huajt ta kuptojnë.
Por mendoj se, nëse administrata me të vërtetë është serioze për të gjetur mënyra për të arritur marrëveshje midis palëve në rajon që të jenë të përhershme, kjo është shumë e rëndësishme. Përndryshe, të huajt që nuk kanë interes për paqe dhe stabilitet në rajon do të ndërhyjnë, dhe ajo që tashmë është e ndërlikuar mund të bëhet edhe më keq.
Gazeta Express: A mendon se Administrata Trump në këtë mandat të dytë do të shtyjë për një marrëveshje finale mes Kosovës dhe Serbisë dhe a mendon se ideja e shkëmbimit të territoreve ose korrigjimit të kufijve do të kthehet në tavolinë përsëri?
John Bolton: Mendoj se kjo varet pjesërisht nga kush do të marrë përgjegjësinë. Nëse është Grenell, për shkak të përfshirjes së tij të mëparshme, mendoj se ai do t’i japë prioritet. Pikëpamja ime ka qenë gjithmonë se, në fund të fundit, në mosmarrëveshjen Serbi-Kosovë, çfarëdo që të jetë vendimi përfundimtar, ai duhet të jetë i pranueshëm për të dyja palët. Nuk do të ketë një zgjidhje të imponuar nga jashtë. Dhe nëse do të kishte, rreziku do të ishte shumë i madh që ajo të mos zgjaste.
E di që shumë njerëz në rajon nuk e pëlqejnë fare idenë e shkëmbimit të territoreve. Ata thonë se, sapo të fillosh ta bësh këtë, s’do të kishte fund. Kjo do të sillte paqëndrueshmëri. Pikëpamja ime ka qenë se nuk po flasim për ndryshime kufijsh askund, përveçse kur palët që ndajnë kufirin bien dakord. Ideja që duhet të ketë një shkëmbim territoresh anon në favor të njërës palë, ideja që kurrë nuk mund të ketë një shkëmbim territoresh anon në favor të palës tjetër. Mendoj se ky është lloji i negociatave që një i huaj mund të ndihmojë për ta lehtësuar, mund të bëjë propozime kompromisi, por në të vërtetë është diçka që kërkon nivelet më të larta të Kosovës dhe Serbisë në një dhomë private për të parë nëse liderët mund ta zgjidhin. Dhe pastaj ata mund ta kalojnë përmes proceseve të tyre kushtetuese, në mënyrë që, nëse Parlamenti duhet ta miratojë, të ketë një shumicë për të.
Nga përfshirja ime e kufizuar, liderët mund të kenë qenë afër një marrëveshjeje, por parlamentet e tyre, të paktën në rastin e Kosovës, nuk ishin gati të shkonin përpara. Kjo nuk është një zgjidhje e qëndrueshme, dhe megjithëse është zhgënjyese, mendoj se ia vlen përpjekja për të parë nëse ka një mënyrë për të gjetur një zgjidhje të qëndrueshme. Sepse të pranosh një zgjidhje tjetër të përkohshme thjesht hap mundësinë për më shumë konflikt.
Dhe, në masën që ka pasiguri politike në Ballkanin Perëndimor, kjo pengon investimet ekonomike të huaja. E bën më të vështirë hyrjen në BE dhe NATO. Askush nuk e nënvlerëson vështirësinë e kësaj, por mendoj se përfitimi për të gjithë – Serbinë, Kosovën dhe rajonin në tërësi – tregon se ia vlen përpjekja, sado e vështirë të jetë.
Gazeta Express: Ju keni qenë i përfshirë gjatë mandatit të parë të Trump edhe në çështjen e dialogut Kosovë-Serbi, kush ka qenë i pari që e ka vendosur në tavolinë idenë e korrigjimit të kufijve, a kanë qenë liderët nga Kosova dhe Serbia, presidenti Trump, ka zëra që e përfshijnë ish-kryeministrin e Britanisë së Madhe, Tony Blair- A ka diçka të vërtet në këtë?
John Bolton: Epo, nuk e di se nga ka filluar origjina e kësaj çështjeje. Biseda ime e parë që përfshinte mundësinë e shkëmbimeve territoriale ishte me Tony Blair. Ai erdhi për të më vizituar në Shtëpinë e Bardhë. E njihja që kur ai ishte kryeministër gjatë administratës së George W. Bush-it, dhe ai më nxiti të përfshihesha për të parë nëse mund të isha i dobishëm.
Mendova se bëri një sugjerim të arsyeshëm dhe, me gjithë respektin për miqtë tanë në Evropën Perëndimore, mendova se ata nuk kishin bërë shumë përparim. Ndoshta dikush nga ana tjetër e Atlantikut mund të ndihmonte. Por ishte ajo bisedë me Tony Blair që ndihmoi vërtet të formohet në mendjen time pikëpamja se kjo ishte në thelb një çështje për Kosovën dhe Serbinë dhe të tjerët mund t’u urojnë të mirën dhe të përpiqen të lehtësojnë gjërat. Por ideja që do të kishte një zgjidhje të imponuar nga jashtë, qoftë që përfshinte shkëmbime territoriale apo jo, nuk do ta përfundonte problemin.
Gazeta Express: A ishte ideja e shkëmbimit të territoreve apo korrigjimit të kufijve pjesë e Marrëveshjes origjinale të Washingtonit që ishte përgatitur të nënshkruhej nga presidenti Hashim Thaçi dhe presidenti i Serbisë, Aleksnader Vuçiq. A ke një informacion të tillë, a ishte kjo në marrëveshjen origjinale, që me pas u ndryshua..?
John Bolton: Marrëveshja ndodhi pasi unë u largova. Dhe nuk e di me siguri. Nuk e kam parë tekstin. Pozicioni im ishte se nuk isha kundër shkëmbimeve të tokave. Siç thashë, nuk e konsiderova si një precedent që detyronte dikë tjetër në Ballkan. Nuk mund të detyrohesh nga diçka me të cilën nuk jeni dakord. Pra nëse ka pasur mosmarrëveshje territoriale mes shtetesh të tjera, ato nuk duhet të ndikohen nga çfarëdo marrëveshje që arrihet mes palëve të një mosmarrëveshjeje tjetër territoriale.
Të thuash që shkëmbimet territoriale janë një parakusht për arritjen e një marrëveshjeje mund të interpretohet si një anonçim ose favorizim ndaj njërës palë në krahasim me tjetrën. Kjo nuk ishte ajo që po përpiqesha të bëja.
Së paku nga ana ime, unë po përpiqesha që dy liderët, Vuçiq dhe Thaçi të punojnë së bashku, e të cilët në të vërtetë bënë përpjekje për të gjetur një marrëveshje, kjo kërkon një kurajo, kjo është pjesë e lidershipit politik, dhe mendoj se ata duhej të përkraheshin pa marrë parasysh nëse do të kishin sukses ose nëse do të dështonin. Ia vlente përpjekja.
Gazeta Express: Dhe një pyetje të fundit lidhur me raportin në mes të Kosovës dhe SHBA-së. Përgjatë këtyre katër viteve, ky raport ka prekur pikën më të ulët ndonjëherë në histori, për shkak të veprime të njëanshme të Qeverisë së Kosovës që drejtohet nga Albin Kurti. Bazuar në rrethanat gjeopolitike, si duhet Kosova të përmirësojë raportin me SHBA-në dhe cila është këshilla juaj për lidershipin e Kosovës sa i përket raportin me SHBA-në?
John Bolton: Mendoj se nëse mandati i dytë i Trump-it do të jetë si ai i parë, nëse ai përballet me diçka që ka bërë administrata Biden, reagimi i tij i menjëhershëm do të jetë të bëjë të kundërtën. Kështu që do të shohim nëse do të ndjekë këtë model. Por mendoj se për shkak të ndryshimit të qasjes që Trump ka për shumë çështje, ndonjëherë saktë, ndonjëherë gabim, mendoj se qeveria e Kosovës duhet ta shohë këtë si një mundësi të re. Do të jetë një Departament i Shtetit i ndryshëm. Do të jetë një Shtëpi e Bardhë e ndryshme sepse për shkak të natyrës së sistemit tonë politik, kur ka një ndryshim të partisë që kontrollon Shtëpinë e Bardhë, shpesh politikat ndryshojnë ndjeshëm, ndryshe nga shumë sisteme parlamentare ku mund të ndryshojë qeverisja, por politika thelbësore nuk ndryshon kaq shumë. Kështu që mendoj se të gjithë liderët në rajon që shqetësohen për vazhdimin e pasigurisë duhet të thonë: ja, kjo është një mundësi, ka qasje të re në Ëashington dhe mund të shohim disa probleme nga një këndvështrim tjetër, dhe ndoshta kjo do të ndihmojë në gjetjen e zgjidhjeve. Mendoj se duhet të jeni optimist për mundësitë./GazetaExpress/
