Fjalimi i ambasadorit amerikan në Hungari, David Pressman, në Forumin e Budapestit
Kur po përgatitesha për postin tim në Hungari, mora shumë këshilla. Më thanë të mos harroj kurrë të admiroj bukurinë e Budapestit (veçanërisht kur ndriçohet gjatë natës); për të gjetur lángos (që krijojnë varësi e janë të paharrueshme); të përpiqesh të mësosh gjuhën (shoqëruar me rrotullimin e syve që tregojnë se është e kotë). Dhe një këshillë tjetër përsëritej shpesh: shiko çfarë bën qeveria, jo çfarë thotë. Pra, përpara se të jepnin këtë këshillë të fundit, kolegët e mi zakonisht tregonin një histori që fillonte me një koment “me ngjyra” të bërë nga një zyrtar hungarez dhe përfundonte me marrëveshjen për të shkuar së bashku me një konsensus politik. Pra, pavarësisht se sa të panjohura mund të jenë fjalët nga një aleat i NATO-s, veprimet – ose kështu shkonte teoria – do të tregonin një histori tjetër.
Hungarezët kanë një histori me këtë lloj dualizmi – jeta nën komunizëm, nuk duhet t’i them kësaj turme, ishte e mbushur me të. Fjalë që nënkuptonin të kundërtën e kuptimit të tyre. Mbajtja e dy pikëpamjeve kontradiktore njëkohësisht. Hungarezët e rrëzuan me guxim komunizmin. Por trashëgimia e të folurit të dyfishtë la gjurmë.
Si mundet që vendi i vitit 1956 të jetë kaq komod me Rusinë e Putinit? Si mundet që një vend të jetë edhe anëtar i Bashkimit Europian, por edhe në luftë me “Brukselin?” Si mundet që një aleat i Shteteve të Bashkuara, sipas fjalëve të Kryeministrit, të jetë “kundërshtar” i saj? Si mundet që një viktimë e përsëritur e agresionit rus të pengojë përpjekjet për t’iu përgjigjur atij?
Kur bëhet fjalë për bërjen e politikës së jashtme, është e kuptueshme të shikosh deklaratat e Hungarisë si “vetëm fjalë”. Ai i siguron çdo burokracie në çdo kryeqytet melhemin që burokracitë kërkojnë natyrshëm: të mos veprojnë.
Billbordet e bombave nga “Brukseli” që bien mbi Hungarinë ndeshen me rrotullimin e syve në kundërshtim me përgjigjet – vetëm një manifestim tjetër i strategjisë së komunikimit të çuditshëm hungarez.
Megjithatë, angazhimi i kufizuar nga Europa dhe Shtetet e Bashkuara gjatë 14 viteve të fundit nuk ka çuar në një krizë komunikimi në Hungari, por në një krizë demokratike. Të pranosh këtë nuk është gjykim; është një fakt i pashmangshëm për çdo vend që për gati një dekadë ka qenë nën një “gjendje të jashtëzakonshme” të vazhdueshme duke lejuar qeverinë e tij të miratojë ligje duke anashkaluar parlamentin.
Politika e SHBA-së pranonte idenë se Hungaria thotë një gjë dhe bën një tjetër. Dhe ne tani i shohim të dyja – duke thënë dhe duke bërë – të shkrihen gjithnjë e më shumë dhe në mënyrë shqetësuese. Billbordet, titujt dhe fjalët e Hungarisë nuk janë më – nëse kanë qenë ndonjëherë – thjesht fjalë, retorikë politike, marifete komunikimi. Ata janë një krah i pushtetit shtetëror. Ata kanë një ndikim, një synim, një qëllim. Me pak fjalë, ato janë politika dhe po ndikojnë në Aleancën tonë dhe meritojnë vëmendjen tonë.
Në vitin 2014, kur kryeministri Orbán mbajti një fjalim duke përshkruar vizionin e tij për një shtet joliberal brenda BE-së, disa mund ta kenë harruar atë si një retorikë për të ngopur apetitet e votuesve. Tani e shohim qartë se kjo nuk ishte thjesht retorikë. Kemi arritur në një pikë ku sot, në një konferencë mbi demokracinë në Budapest – njëlloj si në një samit të demokracive në Shtëpinë e Bardhë – gjithnjë e më shumë njerëz po pyesin nëse Hungaria është ende një demokraci. Kjo është një pyetje që, për një anëtar të BE-së dhe një aleat të NATO-s, duhet të jetë e lehtë për t’iu përgjigjur.
Një studiues i demokracisë mund të fillojë t’i përgjigjet kësaj pyetjeje duke shqyrtuar dy shtylla që janë thelbësore për një demokraci: një media e lirë dhe një shoqëri civile funksionale.
Në Hungari, gjejmë një “Zyrë për Mbrojtjen e Sovranitetit” e emëruar kështu pa ironi që ka shpallë publikisht tri hetime. E para: në kërcënimin ndaj sovranitetit të Hungarisë nga… Transparency International (e cila për dy vjet radhazi e ka renditur Hungarinë si vendin më të korruptuar në Europë). Hetimi i dytë: në kërcënimin ndaj sovranitetit të Hungarisë nga … Átlátszó, një media e pavarur, emri i së cilës do të thotë “transparencë”, e fokusuar në ekspozimin e korrupsionit – duke përfshirë artikujt mbi pasurinë e jashtëzakonshme të fituar nga dhëndëri 38-vjeçar i Kryeministrit. Dhe hetimi i tretë: kërcënimi ndaj sovranitetit të Hungarisë i paraqitur nga… një grup qytetarësh mjedisor që ngre pyetje në lidhje me implikimet e sigurisë të një plani baterie.
Nuk është e vështirë të zbulosh një model në atë që “Zyra për Mbrojtjen e Sovranitetit” e sheh si kërcënim ndaj sovranitetit të Hungarisë. Ashtu siç nuk është e vështirë të shihet jehona e fjalimit të dyfishtë që diskutuam më herët në pohimin e fundit të kreut të Zyrës për Mbrojtjen e Sovranitetit se organizatat joqeveritare nuk mund të luftojnë korrupsionin qeveritar, vetëm qeveritë mund ta bëjnë këtë. “Zyra për Mbrojtjen e Sovranitetit” po përpiqet të mbrojë diçka, por nuk është sovraniteti i Hungarisë.
Nuk është e vështirë të zbulosh mostrën në atë që “Zyra për Mbrojtjen e Sovranitetit” e sheh si kërcënim ndaj sovranitetit të Hungarisë. Ashtu siç nuk është e vështirë të shihet jehona e të folurit të dyfishtë që diskutuam më herët në pohimin e fundit të kreut të Zyrës për Mbrojtjen e Sovranitetit se organizatat joqeveritare nuk mund të luftojnë korrupsionin qeveritar, vetëm qeveritë mund ta bëjnë këtë. “Zyra për Mbrojtjen e Sovranitetit” po përpiqet të mbrojë diçka, por nuk është sovraniteti i Hungarisë.
Unë nuk jam studiues i demokracisë. Ka të tjerë të mbledhur këtu sot, të cilët mund të përshkruajnë se si duhet të funksionojnë demokracitë dhe të analizojnë se si po ecën Hungaria sipas standardeve të ndryshme. Por ajo në të cilën do të doja të përqendrohesha janë zgjedhjet që u janë vënë në dispozicion hungarezëve sot dhe se si ky realitet po ndikon në aleancën tonë.
Nëse demokracia kërkon që qytetarët të jenë të qetë duke mbështetur ose kundërshtuar hapur politikat e propozuara nga udhëheqësit e tyre politikë, atëherë këto veprime të qëllimshme e kanë vënë Hungarinë në një rrugë drejt një krize demokratike. Kontrolli i medias nga partia qeverisëse dhe sulmet e saj ndaj shoqërisë civile kanë krijuar një atmosferë frike. Në Hungari, zgjedhja nëse do të përfshihej në debat politik, veçanërisht nëse do të kundërshtohej publikisht partia në pushtet, është bërë gjithnjë e më shumë ekzistenciale. Nuk është çështja të kesh “frikë” se çfarë mund të ndodhë nëse flasësh – është të dish kostot reale të jetesës për të bërë këtë.
Këto sulme agresive të mediave të kontrolluara nga qeveria nuk janë “vetëm fjalë”. Qeveria i shkruan, i armatos dhe i menaxhon që të kenë një efekt dramatik në zgjedhjet e njerëzve, në jetën e tyre. Kur thellësia e këtij kontrolli shtrihet jo vetëm tek fjalët, por tek vetë mjetet përmes të cilave rrjedhin fjalët, atëherë ato fjalë kanë kontroll mbi jetën e njerëzve. Nuk ka nevojë për manifestime fizike të shtrëngimit të shtetit kur vetëm “fjalët”, të përforcuara në këtë mënyrë, janë të afta të arrijnë të njëjtin rezultat.
Sepse nëse flisni, ka të ngjarë të bëheni një shënjestër. Ju mund të ngulfateni me gënjeshtra, të dilni në faqet e para, t’i nënshtroheni fushatave të shpifjeve në internet dhe të bëheni të famshëm nga Megafon. Këto produkte qeveritare – thjesht fjalë – i bëjnë viktimat profesionalisht radioaktive, shoqërisht të paprekshëm, madje edhe komercialisht të papunë. Ata i bëjnë viktimat të rrezikshme për t’u shoqëruar – që të mos tërhiqni vëmendjen edhe ju. “Vetëm fjalë” janë sinjale se me kë mund të bëni biznes, me kë mund të takoni, me kë mund të ndërveproni – dhe me kë nuk mundeni.
Shpërthimi i fjalëve të thjeshta përmes një makinerie propagandistike të mbingarkuar i bën ato fatale, ashtu si uji i padëmshëm, me presion dhe shtyrje, mund të presë çelikun.
Kush do të zgjidhte me dëshirë një rrugë të tillë? Për t’iu nënshtruar jo vetëm poshtërimit, por edhe izolimit dhe parëndësisë? Duhet një përkushtim i jashtëzakonshëm ndaj ndërgjegjes, ndaj idealeve, ndaj vlerave. Por në një shoqëri demokratike, të thuash lirisht mendimin nuk duhet të jetë e jashtëzakonshme.
Menjëherë pasi mbërrita në Hungari, u përpoqa të takohesha me drejtues të institucioneve gjyqësore të Hungarisë. Takimet e mia me kreun e Odës së Avokatëve, kreun e Zyrës Gjyqësore Kombëtare, kreun e Gjykatës Kushtetuese dhe kreun e Gjykatës së Lartë u konsideruan të gjitha si punë normale diplomatike. Por një takim, me udhëheqjen e Këshillit Gjyqësor Kombëtar, rezultoi në një nga fushatat më të guximshme të qeverisë, duke synuar gjyqtarët, duke i etiketuar ata si tradhtarë… për takimin me ambasadorin e Shteteve të Bashkuara. Fushata e zhvilluar kundër këtyre gjyqtarëve ishte e përhapur. Ishte në çdo shitore, në çdo qark, çdo ditë, për gati tre muaj rresht.
Në Hungari ka rreth 3000 gjyqtarë. Ju mund të jeni të sigurt që secili prej tyre e ka parë se çfarë ndodhi me ata dy gjyqtarë. Çdo gjyqtar në Hungari e kuptoi mësimin: edhe kritika apolitike nga brenda sistemit ishte një tradhti e papranueshme dhe se do të kishte pasoja. Fushata bëri të famshëm dy gjyqtarë të respektuar – si tradhtarë të dyshuar – dhe paralajmëroi të gjithë të tjerët se ata mund të ishin të radhës. Askush nuk dëshiron të jetë tjetri. Dhe ka një mënyrë për të shmangur këtë fat: të jesh i heshtur.
Frika dhe heshtja janë pasojat e përpjekjes për të margjinalizuar ose eliminuar zërat e pavarur në media dhe shoqërinë civile. Jo vetëm për të rritur koston për mospajtim. Por edhe për të rritur përfitimet e konformitetit. Pikërisht në këtë lloj mjedisi korrupsioni – një shtet mund pajiset me mjete për të shkatërruar kundërshtarët e tij dhe për të shpërblyer aleatët e tij. Atmosfera e frikës lejon që korrupsioni të lulëzojë dhe ndikon në zgjedhjen e partnerëve të saj nga qeveria, jo vetëm brenda, por edhe jashtë vendit.
Pasojat e këtyre veprimeve nuk kufizohen vetëm tek hungarezët. Qeveria e Hungarisë ka sinjalizuar – dhe sinjalizon me zë të lartë – distancën nga aleatët e saj, distancën nga Europa dhe distancën nga Shtetet e Bashkuara – të gjitha duke shijuar përfitimet e afërsisë dhe duke trumbetuar përfitimet e “lidhjes” me të tjerët. Hungaria kritikon NATO-n brenda komoditetit të ombrellës së sigurisë së NATO-s dhe Hungaria kritikon BE-në nën subvencionimin e ombrellës ekonomike të BE-së. Qeveritë e tjera demokratike, njerëzit e të cilave janë betuar se do të mbrojnë Hungarinë, janë subjekt i përçmimit të vazhdueshëm dhe entuziast të qeverisë hungareze. Megjithatë Rusia dhe Kina – dy shtete autoritare – duken të përjashtuara nga kjo.
Në Tusványos, kryeministri Orbán vlerësoi atë që ai e quajti “udhëheqjen hiper-racionale” të Rusisë si “të kuptueshme dhe të parashikueshme” – pavarësisht se filloi luftën më të madhe në Europë që nga Lufta e Dytë Botërore. Në të njëjtin fjalim, kryeministri Orbán kritikoi Perëndimin demokratik për atë që ai e quajti një fokus jo të besueshëm dhe konfuz në partneritetet e bazuara në vlerat e përbashkëta – të cilat ai i përshkroi si “joracionale”.
Por përafrimi mbi vlerat dhe parimet është pikërisht baza për partneritetet më të forta të Shteteve të Bashkuara, duke përfshirë Aleancën Transatlantike. Kur Kryeministri po performonte “paqebërësin” me Putinin në korrik, Shtetet e Bashkuara dhe një duzinë aleate dhe partnerë tanë po punonin fuqishëm në prapaskenë për të liruar njerëzit e burgosur padrejtësisht në Rusi. Një ditë pasi kryeministri u largua nga “misioni i tij i paqes”, Putin lëshoi raketa në spitalin më të madh të fëmijëve në Ukrainë. Në të kundërt, kur Shtetet e Bashkuara punuan me partnerët tanë, 16 njerëz të pafajshëm u çliruan nga ferri i robërisë.
Vlerat tona nuk janë vetëm projeksione retorike të devotshme; nuk janë vetëm fjalë. Ata janë çimentoja që lidh së bashku aleancën më të fuqishme dhe më të suksesshme të sigurisë në histori. Qeveria hungareze e kuptoi këtë vite më parë kur iu bashkuan partneriteteve të bazuara në vlera të përbashkëta si BE-ja. Si NATO-ja. Dhe unë sfidoj këdo që të identifikojë partneritete më të forta ose më të rëndësishme në botë sot.
Demokracitë e kuptojnë këtë. Siç u tha, ne takohemi në sfondin e zgjedhjeve në Shtetet e Bashkuara. Unë do t’ua lë komentin mbi politikën e brendshme amerikane të tjerëve, duke përfshirë shumë pjesëmarrës aktivë në qeverinë hungareze. Kryeministri Orbán nuk e ka fshehur se kë do të dëshironte që të fitojë. Nuk mendoj se veprimet që rrezikojnë reduktimin e një aleance sigurie midis dy kombeve të mëdha në një aleancë politike midis dy personaliteteve të mëdha nuk i shërbejnë ndonjë marrëdhënieje demokratike, aleate, kudo. Shtetet e Bashkuara kanë aleanca me vende, jo personalitete brenda tyre. Kjo është e vërtetë nëse Presidenti i Shteteve të Bashkuara është një republikan apo një demokrat. Është gjithashtu e vërtetë dhe ka qenë e vërtetë kur Viktor Orbán ka qenë në pushtet dhe kur jo. Dhe do të mbetet e vërtetë. Aleancat nuk varen nga “vetëm fjalë” midis aleatëve politikë.
Por, me gjithë fjalët e tij për hiper-racionalitetin dhe të menduarit strategjik, Fidesz vazhdon të vendosë në dukje marrëdhëniet e tij me Shtetet e Bashkuara në rezultatin e një zgjedhjeje. Dhe nëse ato zgjedhje nuk shkojnë ashtu siç ata shpresojnë, strategjia e tyre është … të presin. Sipas fjalëve të një zyrtari të lartë, “Nuk ka plan B”. Shumë fjalë më vijnë në mendje kur mendoj për atë lloj qasjeje ndaj marrëdhënies sonë, por “racionale” dhe “strategjike” nuk janë mes tyre.
Mosmarrëveshja e vazhdueshme me marrëdhëniet tona dypalëshe do ta ndryshojë në mënyrë të pashmangshme atë marrëdhënie, ashtu si ajo që mund të jetë konsideruar “vetëm fjalë” ka ndryshuar Hungarinë.
Pikërisht gjashtë muaj më parë pikërisht në këtë sallë, me rastin e 25-vjetorit të anëtarësimit të Hungarisë në Aleancën e NATO-s, mbajta një fjalim kryesor në të cilin thashë se Shtetet e Bashkuara duan një marrëdhënie të ngushtë me Hungarinë bazuar në “transparencë, dialog, jopartiake dhe një përkushtim ndaj demokracisë.” Gjashtë muaj më vonë, fjalët dhe politikat e kësaj qeverie e kanë bërë të qartë zgjedhjen e saj. Dhe nuk është transparencë, dialog, jopartizim dhe përkushtim ndaj demokracisë.
Pothuajse gjithçka që kam përshkruar në këtë fjalim – nga hetimet e Zyrës për Mbrojtjen e Sovranitetit që synojnë transparencën; në vizitën performuese të “misionit të paqes” te Putin përpara aleatëve të Hungarisë në Uashington; deri në mbylljen e shkollave të Pastor Iványi – të gjitha kanë ndodhur në të njëjtën periudhë kohore: gjashtë muajt e fundit. Ky nuk është një sondazh i dekadës së kaluar. Është një sondazh i verës së kaluar.
Nuk ka nevojë të shikohet më larg se gjashtë muajt e fundit për të kuptuar se alibia e “vetëm fjalëve” nuk është më e përshtatshme përballë divergjencave të dukshme në marrëdhëniet e Hungarisë me pjesën tjetër të Europës dhe Aleancës Transatlantike.
Në të njëjtin fjalim në të njëjtën dhomë, unë thashë se do të vazhdojmë t’i drejtohemi qeverisë së këtij vendi për diskutime pragmatike se si të normalizohet kjo marrëdhënie dhe se do të flasim qartë për atë që po ndodh dhe çfarë po shohim dhe bëjeni këtë në mënyrë të palëundur. Për hungarezët, të folurit me sinqeritet të ngjashëm vjen gjithnjë e më shumë me kosto reale.
Por gjithashtu duhet të ketë një llogari për aleatët dhe partnerët e Hungarisë. Edhe ne duhet të kuptojmë se ajo që dikur e hidhnim poshtë me një sy, kërkon që ne ta shikojmë drejtpërdrejt dhe t’i përgjigjemi asaj në mënyrë të patundur.
Rezulton se këshillat që mora për bukurinë e Budapestit gjatë natës, lángos dhe gjuhën hungareze ishin të vërteta. Megjithatë, mençuria konvencionale se komunikimet e qeverisë hungareze ishin “vetëm fjalë” ishte thjesht e gabuar.
Këto fjalë janë politikë. Dhe ata po ndryshojnë Hungarinë. Ne i detyrohemi aleatit tonë Hungarisë – dhe Aleancës sonë – t’i trajtojmë fjalët e Hungarisë si të tilla dhe të përgjigjemi në përputhje me rrethanat. Kjo mund të nënkuptojë një lloj tjetër marrëdhënieje dhe unë vazhdoj të shpresoj se marrëdhënia do të jetë më e ngushtë, më e sinqertë dhe e dëlirë. Jo siç duket kjo qeveri sot. Por ai lloj që populli amerikan dhe hungarez sigurisht meritojnë.
