Ish-kryetari i Gjykatës Kushtetuese dhe profesori i të drejtës dhe marrëdhënieve ndërkombëtare tërheq vërejtjen se Kosova po futet në një krizë të thellë institutcionale dhe se kryeministri në detyrë Albin Kurti mbartë përgjegjësinë kryesore për bllokimin e Kuvendit dhe shtyrjen e zbatimit të Marrëveshjes së Ohrit, përkundër që pa formimin e Bashkësisë së komunave serbE (BKS) dhe marrëveshjes më Serbinë, as Kosova e as Serbia nuk mund të hyjnë në Unionin Evropian.
Si një njeri jashtëzakonisht real dhe i azhurnuar , Hasani përcjell të gjitha ngjarjet dhe është i bindur që legjitimiteti i ri që mbartin studentët në protesta nëpër Serbi, do të testohet përmes marrëdhënies së Serbisë me Evropën, në veçanti sa i përket Kosovës, dhe se edhe pas zgjedhjeve të ardhshme “Aleksandar Vuçiq do të mbetet një faktor kyc politik”.
Si e vlerësoni faktin që Kuvendi i Kosovës ende nuk është konstituuar muaj pas zgjedhjeve? Do të pajtoheni se ky është një rast jashtëzakonisht specifik për shkak të një bllokade kaq të gjatë.
HASANI: Jashtëzakonisht keq. Kosova ndodhet në një bllokadë të plotë institucionale dhe nuk mund të funksionojë as në planin e brendshëm, as në atë ndërkombëtar. Nëse kjo situatë vazhdon, do të përballemi me probleme serioze, veçanërisht në zbatimin e buxhetit dhe rishikimin e tij, gjë që mund të çojë në kolaps financiar.
Cili është problemi, a bëhet fjalë për shkelje të Kushtetutës?
HASANI: Bëhet fjalë për një sjellje që është në kundërshtim të plotë me Kushtetutën e Kosovës. Kushtetuta përcakton qartë se partia ose koalicioni që ka marrë më së shumti vota propozon kryetarin e Kuvendit, por ai kandidat duhet të ketë mbështetjen e të paktën 61 deputetëve. Në një sistem politik pluralist, shumica në parlament, nëse nuk arrihet drejtpërdrejt në zgjedhje, sigurohet përmes kompromisit dhe koalicioneve me parti dhe akterë të tjerë politikë. Zoti Kurti, megjithatë, e sheh kompromisin si tradhti. Në realitet, kompromisi nuk është humbje, por fitore, sepse përfaqëson thelbin e jetës politike në çdo shoqëri demokratike.
Kush mban përgjegjësi për një bllokadë të tillë dhe pse?
HASANI: Zoti Kurti, pa asnjë dyshim. Ai nuk i ka votat e mjaftueshme për të zgjedhur kandidatin e tij për kryetar të Kuvendit të Kosovës, por përpiqet që kompetencën kushtetuese – të drejtën për të propozuar kandidatin – ta shndërrojë në një të drejtë kushtetuese për ta emëruar automatikisht atë kandidat. Kjo, megjithatë, nuk është e mundur, diçka e tillë nuk ekziston as në Kushtetutën e Kosovës, dhe nuk ka asnjë logjikë juridike apo politike.
Si e shihni faktin që vazhdimisht propozohet e njëjta kandidate për kryetare të Kuvendit, edhe pse nuk ka mbështetje?
HASANI: Ta propozohet i njëjti kandidat për kryetar të Kuvendit më shumë se dhjetë herë është vërtetë joetike, si në aspektin politik ashtu edhe në atë njerëzor. Bëhet fjalë për hipokrizi, pafytyrësi dhe papërgjegjësi të plotë politike.
Si e vlerësoni veprimin e partive opozitare në këtë kontekst?
HASANI: Para disa javësh, Kurti i ofroi koalicion Lidhjes Demokratike të Kosovës. Ai e sheh kryetarin e asaj partie, Lumir Abdixhikun, si politikisht të afërt me veten. Megjithatë, Abdixhiku e refuzoi atë ofertë.
Si e interpretoni vendimin e Gjykatës Kushtetuese, e cila ka caktuar një afat për formimin e Kuvendit, duke theksuar se partia më e madhe ka të drejtë të propozojë kandidatin për kryetar të Kuvendit, por jo të bllokojë procesin?
HASANI: Gjykata Kushtetuese e Kosovës ka marrë një vendim që, në vend se ta qartësojë situatën, e ka ndërlikuar edhe më shumë. Edhe pse për juristët është e qartë, politikanëve u mungon pjesa operative, pa të cilën vendimi mbetet i paekzekutueshëm. Vendimet e gjykatave kushtetuese janë të vetëekzekutueshme dhe pa ndërhyrje shtetërore, prandaj duhet të jenë të sakta. Siç nuk është rasti këtu, partitë sërish kanë kërkuar vlerësim kushtetues. Sipas mendimit tim, Gjykata është dashur që krahas afatit për konstituimin e Kuvendit, të parashikonte edhe sanksione – për shembull, që e drejta për të propozuar kryetarin e Kuvendit t’i kalojë një partie tjetër, ose që deputetët që e pengojnë procesin të decertifikohen.
Çfarë përgjegjësie kushtetuese dhe politike ka presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, në këtë situatë?
HASANI: Kur bëhet fjalë për këtë çështje, roli kushtetues i presidentes është praktikisht i parëndësishëm. Përveç kësaj, znj. Osmani gjatë viteve të kaluara ka qenë hapur në anën politike të z. Kurti, dhe për këtë arsye gëzon një nivel shumë të ulët besimi te qytetarët. Në thelb, nga këndvështrimi kushtetues, ajo në këtë situatë nuk ka asnjë kompetencë konkrete dhe as përgjegjësi.
A është e mundur të shqyrtohet shpallja e zgjedhjeve të reja?
HASANI: Zgjedhjet e reja absolutisht nuk vijnë në konsideratë në këtë fazë. Ato mund të shpallen vetëm pasi të konstituohet Kuvendi i Kosovës dhe të formohet qeveria e re. Edhe atëherë, vendimin për zgjedhje të jashtëzakonshme e marrin partitë politike, ndërsa roli i Vjosa Osmanit është thjesht formal, që me dekret të konfirmojë vullnetin e partive.
Ka kritika që qeveria e Kurtit po përdor krizën institucionale për të shtyrë vendime të caktuara, siç është formimi i Bashkësisë së komunave serbe.
HASANI: Arsyeja kryesore e bllokadave nga kryeministri Kurti është shmangia e zbatimit të Marrëveshjes së Ohrit, të cilën ai e ka pranuar dhe që parashikon autonomi politike-territoriale për serbët në Kosovë. Ai ka detyrim ta zbatojë këtë. Për të ruajtur mbështetjen e zgjedhësve, Kurti pengon formimin e BKS, edhe pse e di se statuti i dakorduar me ndërmjetësimin e BE-së nuk ka alternativë dhe në fakt përbën kuadrin e ri kushtetues për komunitetin serb. Kjo frenon drejtpërdrejt rrugën evropiane të Kosovës, sepse në Ohër u ra dakord që përparimi në integrime është kushtëzuar me formimin e Bashkësisë.
Kur flasim për formimin e BKS, drafti që ka përgatitur BE-ja duhet të paraqitet në Gjykatën Kushtetuese nga Prishtina. Si e shihni këtë?
HASANI: Gjykata Kushtetuese e Kosovës ka një rol të kufizuar për të vlerësuar kushtetutshmërinë e Statutit të BKS, i cili parashikon autonomi politike-territoriale për serbët. Pas kësaj, të gjitha kompetencat kalojnë te komisioni arbitrazhi, i parashikuar nga vetë statuti dhe i pranuar nga Kurti. Nëse Gjykata konfirmon kushtetutshmërinë, BKS do të funksionojë si një entitet autonom, i pavarur nga institucionet qendrore të Kosovës.
Tensionet në Kosovë vazhdojnë, dhe më të fundit lidhen me ndërtimin e urave, ndaj të cilave serbët janë kundër.
HASANI: Ka dy arsye kryesore pse Kurti planifikon ndërtimin e dy urave të tjera mbi lumin Ibër. E para lidhet me zgjedhjet lokale në prag; pasi ka treguar paaftësi serioze në menaxhim, strategjia e vetme për të mobilizuar mbështetjen është përshkallëzimi i marrëdhënieve me serbët në veri të Kosovës dhe mbështetja në retorikën nacionaliste. Arsyeja e dytë është ndalimi nga KFOR-i dhe partnerët perëndimorë për të ndërhyrë në urën kryesore, çka Kurti përpiqet ta zëvendësojë me ndërtimin simbolik të urave të reja, pa nevojë reale dhe pa dialog me komunitetin lokal. Këto mund të kishin kuptim vetëm si rezultat i një marrëveshjeje dhe në një kontekst më stabil politik. Në këtë mënyrë, ato nuk kanë funksion praktik, por shërbejnë vetëm si skenografi për fushatën politike.
Në këtë kontekst, çfarë është më e rëndësishme për serbët në Kosovë, për qëndrimin dhe perspektivën e tyre?
HASANI: Serbët në Kosovë duhet të kuptojnë se e ardhmja e tyre është këtu, në ndarjen e fatit me qytetarët e tjerë të Kosovës, dhe jo në mbështetjen e verbër te Beogradi dhe politikat që i shërbejnë interesave të pushtetit në Serbi. Ata po përsërisin gabimet e kohës së Millosheviqit, vetëm në një formë tjetër.
Qëndrimi i Beogradit zyrtar dhe i të gjithë aktorëve politikë është që nuk ka njohje të Kosovës. Nga Brukseli shpesh vijnë mesazhe për nevojën e njohjes de facto. Çfarë do të thotë kjo konkretisht në kuptimin juridik dhe politik?
HASANI: Mendoj se në Beograd aktualisht nuk ekziston, dhe as nuk do të ketë në të ardhmen e afërt një forcë politike që të jetë e gatshme të njohë pavarësinë e Kosovës, as de jure, as de facto. Po ashtu, në Bruksel nuk ka një vullnet politik real që kjo të imponojë si hap të detyrueshëm. Prandaj, si zgjidhja e vetme reale mbetet zbatimi i marrëveshjeve ekzistuese dhe normalizimi i marrëdhënieve. Vetë zoti Kurti në Ohër hoqi dorë nga njohja reciproke, kështu që në këtë moment qasja më e arsyeshme është fokusimi në problemet konkrete të qytetarëve të të dyja shteteve.
Por, a kërkohet nga Kosova dhe Serbia që marrëveshja për normalizimin e marrëdhënieve të jetë kusht për rrugën drejt BE-së?
HASANI: As Kosova dhe as Serbia nuk mund të hyjnë në BE pa marrëveshje për normalizimin e marrëdhënieve, sepse BE nuk dëshiron konflikte të pazgjidhura përgjithmonë në kuadrin e vet. Nevojitet një zgjidhje e qëndrueshme që mundëson bashkëpunim dhe përputhje me vlerat evropiane, edhe pa njohje formale. BE-ja në të kaluarën ka treguar kreativitet institucional, si në rastin e Qipros, dhe mbetet të shihet si do t’i qaset situatës ku Serbia mohon ekzistencën e Kosovës si shtet. Shembulli i anëtarësimit të Kosovës në Këshillin e Evropës tregon një qasje pragmatike: njihet shtetësia, por kjo nuk vihet si kusht për marrëdhëniet me vendet që nuk e njohin.
Si e shihni rolin e SHBA-ve dhe BE-së në çështjen e Kosovës dhe Serbisë?
HASANI: Roli i SHBA-ve mbetet kyç, ndërsa BE-ja vazhdon të ketë ndikim të fortë përmes Marrëveshjes së Ohrit. Deri tani ka pasur koordinim mes të dyja anëve të Atlantikut, por me rikthimin e Trumpit mbetet e paqartë nëse kjo do të vazhdojë. Megjithatë, besoj se ai mund të ofrojë një plan të ri me theks në aspektet ekonomike dhe një mekanizëm të ri për zbatimin e BKS dhe marrëveshjeve të tjera të pranuara.
A i ndiqni protestat në Serbi dhe si i vlerësoni ato?
HASANI: Legjitimiteti i ri që studentët sjellin do të testohet përmes qëndrimit të Serbisë ndaj Evropës dhe Perëndimit, veçanërisht lidhur me Kosovën. Shoqëria serbe ende tregon dobësi dhe iracionalitet në këtë çështje. Vuçiq ka mbështetur Ukrainën duke pritur lëshime në çështjen e Kosovës, çka tregon sa shumë politika e jashtme është e kushtëzuar nga çështja e statusit. Ky është një sfidë që presin edhe aktorët e rinj politikë, nëse ndodh ndërrimi i pushtetit. Megjithatë, besoj se Vuçiq do të mbetet faktori kryesor politik edhe në zgjedhjet e ardhshme.
